Maya Uygarlığı Tarihi – Mayalar Nerede Kuruldu?
Maya uygarlığı, Kızılderili Maya halkları tarafından kurulan Kolomb öncesi Amerika uygarlıklardan biridir. Bir Orta Amerika uygarlığı olan Maya uygarlığı, binlerce yıl boyunca Meksika’nın güneydoğusundan, Honduras, El Salvador ve Guatemala’ya kadar uzanan Mezoamerika bölgesinde hüküm sürmüştür. Meksika’nın güneydoğusunda beş devlet kurmuş Mayalar (Campeche, Chiapas, Quintana Roo, Tabasco ve Yucatán), tarihleri boyunca yüzlerce lehçe üretmişlerdir ve bu lehçelerden bazıları günümüzde hâlen konuşulan 21-44 Maya dilinin oluşumunu sağlamıştır. Bu uygarlık MÖ 600 dolaylarında yükselişe geçmiş, MS 3. yüzyılda altın çağına (klasik dönem, MS 250-900) adım atmış, kent-devletlerinin siyasi kargaşalar sonucunda çöktüğü MS 900’e dek, geniş bir alanda varlığını sürdürmüş ve İspanyol işgaliyle de sona erme sürecine girmiştir. Maya uygarlığı birçok bakımdan sona ermişse de, yaygın inanışın aksine Mayalar yok olmamışlardır, hâlen bu ülkelerde yaşamakta ve Maya dillerinden bazılarını konuşmaktadırlar. Maya Uygarlığı Tarihi NEDENHABER
“Eski Mayalar”ın (Mayalar’ın bugünkü torunlarına kıyasla kullanılan deyim) astronomi, matematik, mimari ve sanat gibi birçok alanda ileri bir uygarlık düzeyinde oldukları görülmektedir. Rabinal Achí, Popol-Vuh, Chilam Balam gibi eserlerin bulunduğu Maya edebiyatı bu kültürün yaşamını betimlemektedir. İspanyol işgali 1697’de Itzá Mayaları’nın başkenti Tayasal’ın ve Guatemala’daki Ko’woj Mayaları’nın başkenti Zacpetén’in alınmasıyla tamamlanmış, son Maya devleti ise 1901’de başkentinin (Chan Santa Cruz) Meksika tarafından işgaliyle ortadan kalkmıştır.
Mayaların yurdu üç bölgeye ayrılır: Güneyin “Yukarı Topraklar”ı, güneyin (ya da ortanın) “Aşağı Topraklar”ı ve kuzeyin “Aşağı Topraklar”ı. ”Yukarı Topraklar” Guatemala ve Chiapas’ın irtifa seviyesi yüksek topraklarını kapsar. Güneyin aşağı toprakları “Yukarı Topraklar”ın hemen kuzeyinde yer alır ve Meksika’daki Petén’i (Campeche), Quintana Roo’yu, kuzey Guatemala’yı, Belize’yi ve El Salvador’u kapsar. Kuzeyin “Aşağı Topraklar”ı ise Yucatan Yarımadası’nın kalan kısmını ve Puuc Tepeleri’ni kapsar.
Klasik-öncesi dönemden itibaren olağanüstü yapılar inşa eden ve Nakbé, Mirador, San Bartolo, Cival gibi büyük kentler kurmuş olan Mayaların klasik dönemde kurdukları ünlü kentlerden bazıları Tikal, Quiriguá (her ikisi de Dünya Miras Listesi’ne alınmıştır), Palenque, Copán, Río Azul, Calakmul, Ceibal, Cancuén, Machaquilá, Dos Pilas, Uaxactún, Altún Ha, Piedras Negras’tır. Maya uygarlığının en ilgi çekici anıtları dinsel merkezlerdeki piramitlerdir. Ayrıca yöneticilerin sarayları ve duvar resimleri ve sıvayla süslü soylu kişilerin konutları da ilgi çekici anıtlar arasında yer alırlar. İlgi çekici Maya eserlerinden biri de, usta taş yontuculuklarıyla işledikleri, yöneticilerin şecerelerinin ve askerî zaferlerin betimlendiği, Mayalarca tetun (“ağaç-taş”) adı verilen anıtsal dikilitaşlardır. Mayaların ticari malları arasında yeşim taşı, kakao, mısır, tuz ve obsidyen taşı sayılabilir. Ön-Türkler gibi Mayalar da yeşim taşına özel bir önem vermişlerdir.
İçindekiler
Maya Uygarlığı Hakkında Bilinenler
Maya uygarlığı hakkında bilgi bulmak ise hem kolay hem de oldukça zordur. Onlardan kalan birçok yaşam alanı günümüze kadar ulaşmıştır. Ancak Maya Uygarlığı nasıl yok oldu sorusunun yanıtı günümüzde hala tam olarak yanıt bulmayı başaramadı. Geçmişten günümüze kadar dayanmayı başaran kalıntılar yakından incelendiğinde bu kültürün insanlarının belirgin bir neden olmadan kentlerini neden terk ettikleri hala net olarak bilinmiyor. Mayalar Nerede Kuruldu
Bugün mayalara dair birçok bilgi onlardan kalan ve çözümlenmesi son derece zor olan hiyerogliflerden öğrenilmektedir. Arkeolojik kazılar neticesinde ortaya çıkan bilgiler ışığında onların yaşam şekilleri ve inançları hakkında detaylı olmasa da fikir yürütmeye yetecek kadar bilgi sahibi olmak mümkün olmaktadır.
Mayaların Geldiği Yüksek Uygarlık Seviyesi
Mayalar nedir sorusuna verilebilecek en iyi yanıt zamanına göre gelişmiş bir yapıya ve kültüre sahip uygarlıktır. Maya bölgesi hakkında yapılan araştırmalarda ortaya çıkarılan sonuç kültürel ya da doğal kaynakların düzenli bir şekilde dağılmamış olmasıdır. Yani Maya Uygarlığı nerede sorusunun yanıtı olarak uygarlığın Orta Amerika uygarlıklarından biri olduğunu söylemek mümkün olmaktadır. Mayalar Nerede Kuruldu
Mayalar Nerede Kuruldu? :Orta Amerika uygarlığı olmasının yanında uzun yıllar boyunca Meksika güney doğusundan başlayarak Honduras, Guatemala, El Salvador’a kadar çok geniş bir coğrafyaya hâkim olmayı başarmış bir uygarlıktır.
Farklı kültürlerin etkileşim içerisinde olduğu Maya Uygarlığı’ndaki bu çeşitlilik de ticaret ile gerçekleşmiştir. Tarım ve çeşitli ritüellerde ortak hareketlerde bulunulsa da bu farklı gruplar arasında önemli farklılıklar olduğu da söylenebilmektedir. Maya Uygarlığı’nın en temel yayılım alanı genel olarak tropik ormanlarla kaplı olan daha alçakta kalan ovalardır. Burada çok önemli olan kentlerden birisi de Tikal kentidir. Burada birçok hiyeroglif kalıntısına rastlanmıştır. Son derece karmaşık bir mimarisi vardır.Mayaların gelişmiş herhangi bir savaş aracı ya da inşaat aracı olmadan bu kadar büyük bir uygarlık kurulabilmiş olması insanların en çok merak ettiği konular arasında yer almaktadır.
Mayalar Yaşamlarını Nasıl Sürdürüyorlardı?
Mayalar yaşamlarını sürdürebilmek için hem çiftçilik hem de aktif olarak ticaret yapıyorlardı. Mısır ve fasulye üretiminde oldukça yüksek bir uygarlık seviyesine ulaşmış ve son derece başarılı olmuşlardır. Çiftçilik yapabilmek için sık ormanlık alanları ateşe vererek tarım alanı haline getirmişler ve bunu sürekli hâle getirerek yerleşik hayatın bir gerçeği olan tarımda gelişmişlerdir.
Son derece vahşi bir doğa içerisinde yer alan Mayalar, kendilerine gelişmek için bir fırsat ortamı yaratmışlardır. Ticaret merkezi haline getirdikleri şehirlerde kendi ürettiklerini satmışlar ve tarım sayesinde son derece büyük bir uygarlık kurmayı başarmışlardır.
Mayalar Neden Çöktü?
Maya Uygarlığı kurdukları büyük imparatorluk kadar gizemli bir şekilde çöküşleriyle de merak uyandırmaktadır. Uzun yıllar hüküm sürmüş bir medeniyet kuran Mayalar kendi dönemlerinde büyük bir bolluk ve bereket içerisinde yaşamışlardır. Ancak ani bir şekilde tarih sahnesinden çekilmişler ve arkalarında da büyük bir kültürün kalıntılarını bırakmışlardır.
Şehirlerindeki aktif yaşamlar sona ermiş ve birçok tapınak tamamen terk edilmiştir. Bu kadar büyük bir yok oluşun nedeni ise tam olarak bilinememektedir. Maya uygarlığı nasıl yok oldu sorusuna verilebilecek yanıt ise ancak felaket olarak nitelendirilebilir. Bu yok oluş hakkında birçok araştırmacı ve arkeolog çok ciddi düşünceler ortaya atmışlardır. Ancak ortaya atılan her düşünce kendi içerisindeki tutarsızlıklar nedeni ile bir şekilde çürütülmüştür.
Birçok araştırmacı Maya Uygarlığı çöküşü ardında ciddi bir salgın olduğunu iddia etmektedir. Hatta bu hastalıkların bölgeye İspanyollar tarafından getirildiği üzerinde bile durulabilmektedir. Birçok araştırmacı da yok oluş nedeni olarak yoğun olarak gerçekleştirilen tarım faaliyetleri nedeni ile ekosistemin bozulmasını görmektedirler.
Bugüne kadar Maya Uygarlığı hakkındaki en ciddi fikir J. Eric S. Thompson tarafından öne sürülmüştür. Ona göre kültürel faaliyetlerin tamamen bırakıldığı şehirlerde insanlar bir süre daha yaşamlarını devam ettirmişlerdir. Bununla birlikte çöküş sonrasında halkın yönetici sınıfa karşı bir ayaklanma içerisine girdiği düşünülmektedir. Bu da kültürün sona ermesine rağmen hayatın hala burada devam ettiğine dair bir düşünce ortaya çıkarıyor. Yapılan çalışmalar ve kazılar da bu görüşü oldukça destekler niteliktedir.
